Nieuws | Het Kousenhuisje

In de Wolfskreet nr. 84 (sept.23) wordt door Kees Klaver (oud-ploegcommandant van de vrijwillige brandweer te Wolfheze) en Ulbe Anema een chronologisch overzicht gegeven van de grotere branden in en nabij Wolfheze vanaf 1908. Dit naar aanleiding van de opening van de nieuwe Brandweerkazerne in Wolfheze. Boerderijen in deze omgeving komen ook in dit overzicht voor, zoals de Boschhoeve (Th. Jurrius), Reijerscamp (C. Noordam) en Het Kousenhuisje (G. Janssen). Aan deze brand in 1988 wordt extra aandacht besteed zoals te lezen is in bovenstaande beschrijving.

De omgeving van Laag Wolfheze inspireerde Xeno Münninghoff (1873-1944) als schilder, die graag in de natuur schilderde. Van het beekdal met de boerderij aan de Wolfhezerbeek heeft hij dan ook vele varianten gemaakt zoals dit schilderij, wat te zien was tijdens de tentoonstelling ‘Oosterbeekse kunstenaarskolonie herleeft‘ in de Concertzaal te Oosterbeek. Het schilderij (olieverf op doek) behoort tot de omvangrijke collectie van Pim Kwak.

In de Wolfskreet van maart 2023 staat een leuk interview met Michel Visser uit Wolfheze. Hij vertelt over zijn herinneringen aan de familie Janssen van het Kousenhuisje. Met een foto voor de deel van de boerderij met Gerrit Janssen rechts op de foto samen met (vlnr) Willem Gerritsen, Wim Pastoor, Michel Visser en Bernd Boersma. Een foto uit 1988 vlak voor het vertrek van Wim Janssen naar Frankrijk. Wellicht een van de laatste foto’s van het Kousenhuisje voor de brand.

Het Gelders Archief heeft prachtige en unieke foto’s van Harry Smit gedigitaliseerd. Foto’s die hij heeft genomen van o.a. Laag Wolfheze voor de aanleg van de Rijksweg 50 (A50). Bovenstaande foto bijv. is de oude Heelsumseweg vanaf de boerderij het Kousenhuisje richting Wolfheze, iets voorbij het ‘Oude Klooster’ (de Kapelheuvel). Hier raast nu het verkeer, 6-baans over de A50.

Laag Wolfheze zoals het er ooit uitzag, zonder snelweg, vanuit Heelsum richting Wolfheze eind jaren 60 van de vorige eeuw. Links is het fietspad welke naast het zandpad lag, afgescheiden door ijzeren paaltjes. Foto van Harry Smit.

De Fonteinallee in Doorwerth op een foto uit 1897. Aan deze weg woonden ook bewoners van Laag Wolfheze. Barend (Bé) Janssen is in 1921 geboren in het ‘Huis aan de berg’ met nummer 23, links op de foto. De zoon van Rut van den Hul, Peter (Peet) van den Hul verhuisde van Laag Wolfheze naar het Tolhuis aan de Fonteinallee 25, niet op deze foto. (Foto collectie Janssen/Klaassen)

Op de Zuid-Veluwe leeft sinds kort een tweede wolf. Op nachtbeelden is te zien hoe het mannetje samen met een wolvin door het landschap wandelt. Wellicht weten de wolven ook weer de weg naar Wolfheze te vinden. De reacties van schapenhouders zijn niet mals. Wellicht een pleidooi voor de terugkomst van de schaapskooi op Laag Wolfheze, zoals deze op een schilderij van Matthijs Maris uit 1860 (collectie Kunstmuseum Den Haag, inv./cat.nr 5-1912). Ook stonden er schaapskooien op de Wolfhezerheide, nabij Mooiland, in de buurt van boerderij-uitspanning Wolfhezen en op Laag Wolfhezen vlakbij de boerderij. Deze schaapskooi was ook bekend als ‘Het Kerkehok’.

De autosnelweg A50 is één van de belangrijke noord – zuid verbindingen in Nederland en loopt van Zwolle naar Eindhoven. Voor het traject Valburg – Grijsoord is in 1962 een Tracébesluit genomen en op 30 augustus 1972 is de 2×2 snelweg opengesteld. Het huidige tracé (Z.Tracee) is een compromis tussen een westelijk alternatief (NW.Tracee) van de natuurlobby en een oostelijk alternatief van de agrarische lobby (niet aangeduid op dit kaartje, maar liep gedeeltelijk over de Utrechtseweg richting Oosterbeek). Rijkswaterstaat heeft in 1960 gekozen voor het huidige tracé als alternatief, omdat dit compromis ‘van beide partijen een offer vraagt’ (Chevallier, 1995).

In de Corona-editie van de Wolfskreet (kwartaalblad voor Wolfheze, april 2020) doet Ellen Ninaber een oproep aan inwoners en oud-inwoners van Wolfheze om hun herinneringen aan Wolfheze vast te leggen. In het artikel is ook bovenstaande ansichtkaart (uit 1910) opgenomen met in het onderschrift aandacht voor de gastvrijheid van de familie Janssen op de boerderij.

Een bijzondere foto van de zwarte kousen van de patiënten van de Stichting, die hangen te drogen aan staken op Laag Wolfheze. Deze foto komt uit de collectie van familie Gerritsen en is uit de jaren 30 van de vorige eeuw.

Via Rinus de Bruin, zoon van slager De Bruin in Wolfheze (1931-1966), ben ik in contact gekomen met nazaten van de familie Gerritsen. Op deze foto poseren voor Het Kousenhuisje (opa) Willem Gerritsen en zijn kleindochter Wil. Wil is de dochter van Mies (Mina) Derksen-Gerritsen, één van de drie dochters van Willem en Mina Gerritsen-Wisgerhof. Deze foto is van medio 1945. Waarschijnlijk was Wil op bezoek bij haar opa die toen inwonend was bij zijn dochter Jans, getrouwd met Dick Roozeboom. Deze familie heeft tot 1950 op Het Kousenhuisje gewoond. Op de achtergrond staan de bonenstaken, dit keer zonder zwarte kousen.

Na het bezoeken van de website, nam Hans Klaver uit Schaarsbergen contact met mij op met het bericht dat hij in het bezit was van een schilderij van het Kousenhuisje. Nog mooier was het bericht dat Hans dit schilderij aan mij wilde schenken! Dit schilderij van Frits C. Oortgijs is van 1988, het jaar van de brand. Oortgijs heeft zich waarschijnlijk laten inspireren door beelden uit de jaren 40-50 van de vorige eeuw. Er staat nog water in de beek en er ligt ook nog een houten vlonder over de Wolfhezerbeek bij de boerderij. Hans, bedankt voor dit bijzondere schilderij.

In het eerste nummer van 2019 van ‘Schoutambt en Heerlijkheid’ (uitgave van Stichting Heemkunde Renkum) staat een uitgebreid artikel met veel mooie foto’s over Laag Wolfheze en het Kousenhuisje. Op de cover prijkt de oudste afbeelding van de boerderij genaamd: Klein Wolfheze en omgeving, circa 1850. Een tekening van George Pieter Westenberg, zwart krijt en penseel, grijs gewassen. Afkomstig uit de Topografische Atlas Gelderland, Gelders Archief. Deze publicatie leidde tot de volgende reactie: Onze complimenten voor het laatste nr. van S&H. Mooi en interessant verhaal over het kousenhuisje met veel prachtige voor ons grotendeels onbekende plaatjes. Chapeau! M.vr.gr. fam. Riethorst

Deze ansichtkaart van Laag Wolfheze is in 1959 verzonden en uitgegeven door boekhandel S.B. de Jong uit Heelsum, vandaar Heelsum-Doorwerth. Op deze kaart een mooi zicht op het beekdal van de Heelsumse beek met nog weinig opslag. Ook de jeneverbes staat er beter bij dan nu het geval is. De Heelsumse beek ontspringt hier vlakbij. Deze beek voert permanent water en is voorbij boerderij ‘de Kabeljauw’ opgeleid tot aan papierfabriek Schut. Regelmatig wordt vermeld dat Het Kousenhuisje aan de Heelsumse beek ligt. De woning ligt echter aan de Wolfhezerbeek. Deze beek bestond al in de 16e eeuw.

Dit is een kadastrale basiskaart van Wolfhezen uit de periode van 1832. Op deze kaart is nog goed te zien dat aan het begin van de 19e eeuw er nog sprake was van een landbouwbedrijf/boerderij. De bruin gekleurde percelen zijn namelijk bouwland. Bouwland en de woning op kadastraal perceel Doorwerth B 114 waren toen in eigendom van Charles Grave van Aldenburg Bentinck, rentenier van beroep! Deze nazaat van Willem Bentinck woonde in Londen en heeft Wolfhezen nimmer gezien. Opvallend is de naam van dit perceel, Wolfwezen. Wie in deze periode de bewoners waren van de boerderij is (nog) niet bekend. De digitalisering van deze kaart is te danken aan HisGIS, een project van de Fryske Akademy.

Op deze hoogtekaart van Laag Wolfheze zijn de kleinste reliëfverschillen zichtbaar geworden. De kleuren geven het verschil in hoogtes aan. Voor o.a. archeologen biedt deze kaart een schat aan informatie over bijvoorbeeld oude hessenwegen, grafheuvels, oude nederzettingen, beeklopen, de schans van Wolfhees en nog veel meer. De locatie van de boerderij is met een rood vierkant aangegeven.

Dit schilderij (olieverf op doek, 60,5 x 100,5 cm) van Xeno Münninghoff (1873-1944) is te zien in Kasteel Doorwerth tijdens de tentoonstelling Xeno Münninghoff verzameld. Deze tentoonstelling is van 10 februari tot en met 24 juni 2018. Xeno Münninghoff beschreef dit schilderij als ‘Kousenwasserij te Wolfheze’. Opvallend is de witte kleur van de woning, maar dat is meer het gevolg van artistieke vrijheid. Hetzelfde schilderij is ook terug te vinden in het boekje welke ter gelegenheid van deze tentoonstelling is verschenen aan de hand van Ulbe Anema en Dick van Veelen.

Na ruim 150 jaar lopen er weer schapen op Laag Wolfheze. Natuurmonumenten heeft de schapen ingezet om de opslag in de hei te laten weg grazen. Het resultaat mag er zijn, een prachtige bloeiende heide in augustus 2017! Jammer dat de scheper ontbreekt, dus blijft Peter Van den Hul (1818-1890) de laatste schaapherder van Laag Wolfheze.

Ulbe Anema schrijft in De Duizendjarige Den vertelde (deel 53) over Frits Oortgijs, kapper, verzetsman, explosievenexpert en kunstschilder uit Wolfheze. Oortgijs ontdekt een manier om zijn laatste resten verf te gebruiken. Hij begint namelijk tegeltjes van 15 x 15 cm te beschilderen en tot zijn verrassing, vinden die ook gretig aftrek. Op dit tegeltje heeft Oortgijs de ‘kalfjes-wei’ naast Het Kousenhuisje geschilderd.

Regelmatig duiken er nog mooie afbeeldingen van Laag Wolfheze op, zoals dit schilderij van Xeno Münninghoff (1873-1944). De herkomst en wanneer het geschilderd is, is onbekend. Deze kunstschilder was wel een liefhebber van deze plek, gezien zijn vele schilderijen, litho’s en tekeningen van de omgeving van de boerderij.

Ruim 45 jaar speelt Xeno Münninghoff een belangrijke rol in het kunstenaarsmilieu van Renkum-Heelsum en Oosterbeek. De 24-jarige Xeno komt in 1897 naar Renkum om daar directeur / 1e leraar van de Gemeente-Tekenschool te worden. Naast zijn leraarschap is hij een productieve schilder van voornamelijk landschappen met een eigen, zeer herkenbare stijl. In 1906 trouwt hij met de schilderes Tilly van Vliet. Het echtpaar is in de Renkumse Kunstvereniging ‘Pictura Veluvensis’ en in de Oosterbeekse kunstwereld een toonaangevend artistiek duo.

Oud-bewoner van Het Kousenhuisje, Peter Maassen ziet zichzelf op foto’s uit het boek ‘De geschiedenis van de boerderij Laag Wolfheze/Het Kousenhuisje in de periode 1712-1988′. Peter is de zoon van Jan Maassen die met zijn vrouw en kinderen medio 1934-1939 op Laag Wolfheze heeft gewoond.

Een prachtige foto van Het Kousenhuisje uit (medio) 1945-1950. De herkomst is onbekend. Op deze foto, naast de waswringer, de waterpomp waaruit de Engelse para’s dronken nadat zij op 17 september 1944 waren geland op de Doorwerthse heide. (Bron: Janse, Cor. Blik omhoog II uit 1996).

Op de ochtend van de brand op 22 mei 1988 heeft D. Davidse (van de bloemisterij aan de Wolfhezerweg) foto’s gemaakt van de activiteiten en materiaal van de uitgerukte brandweerkorpsen. Met dank aan D.J. Davidse.

Dit mooie schilderij (marouflé) van boerderij Laag Wolfheze uit medio 1860, hangt op een prominente plaats tijdens de tentoonstelling ‘Bezield landschap’ over het leven en werk van Johannes Warnardus Bilders. Deze tentoonstelling is van 1 oktober 2016 t/m 29 januari 2017 in museum Veluwezoom in kasteel Doorwerth. Een echte aanrader voor een romantische 19e eeuwse schildersblik op Laag Wolfheze en omgeving.

Deze foto is afkomstig uit het boek Bezield Landschap (ISBN 978-94-92474-018) van hoofdauteur en samensteller Jeroen Kapelle, uitgegeven door uitgeverij Blauwdruk te Wageningen (2016). Fotograaf Henk Gerritsen (Oosterbeek) maakte de foto van het schilderij, afkomstig uit een particuliere collectie.